Davne 1891. godine, upravo na današnji dan – 15. decembra, Kanađanin James Naismith izmislio je novu igru – košarku.
Košarka je zamišljena kao sportska igra između dvije ekipe sa po 12 igrača, od kojih u igri učestvuje samo pet. Tokom cijele utakmice, koja traje dva puta po 20 minuta efektivne igre, dozvoljava se neograničena zamjena igrača. Cilj je ubaciti loptu u protivnički koš. Prvo američko prvenstvo u košarci održano je 1897. godine, a prva međunarodna utakmica u Ervopi 1919, između Francuske i Italije. U ovim krajevima se košarka prvi put pojavila 1923. godine preko izaslanika Crvenog krsta, Amerikanca William Vilanda, ali se razvila tek poslije Drugog svjetskog rata.
Počeci
Početkom decembra 1891, James Najsmit, kanadski ljekar Univerzitetu Mekgil i profesor fizičkog vaspitanja na Springfield College, osmislio je novu igru na zatvorenom terenu koja bi služila za održavanje kondicije učenika tokom dugih zima. Odbacio je mnoge predložene igre s objašnjenjem da su pregrube ili nepotpune, i na kraju je modifikovao dječju igru Patka na kamenu, prilagodio je nekoliko sportova u jednu cjelinu i napisao je jednostavna pravila. Koš je stavio na visinu od 3,05 metara. Taj koš se razlikovao od današnjeg po tome što je imao čvrsto dno, dok današnji koševi imaju mrežicu koja propušta loptu. Dok su koševi imali čvrsto dno, svaki put nakon postignutoga koša lopte su se morale izbijati iz koša. Nejsmitova nova igra bila je vrlo slična rukometu koji je nastao otprilike u isto vrijeme kao i košarka, krajem 19. vijeka.
Ženska košarka počela je 1894. kada je Senda Berenson, profesorica fizičkog vaspitanja prilagodila Nejsmitova pravila ženama.
Prva službena košarkaška utakmica održana je 20. januara 1892. u dvorani Gimnazije Udruženja mladih hrišćana. Igralo se s devet igrača na terenu upola kraćem nego današnji NBA teren. Originalni naziv košarke na engleskom je basketball, a složenica je od riječi basket – koš i ball – lopta. Ime je Nejsmitu predložio jedan od njegovih učenika. Igra je bila popularna od samog početka.
Prvi igrači košarke bili su studenti Gimnazije Udruženja mladih hrišćana. Kasnije igra se proširila na čitav SAD i Kanadu. Do 1896. godine postojale su i brojne ženske košarkaške ekipe, no poprilično gruba pravila i brojna publika odvratila su košarku od primarnog cilja Udruženja mladih hrišćana, igre koja pomaže studentima da ostanu u formi. No, usprkos tome, prije Prvog svjetskog rata uspostavili su se brojni amaterski savezi s amaterskim klubovima, i to u SAD.
Fudbalska lopta
Košarka se prvo igrala s fudbalskom loptom. Prve lopte izrađene isključivo za košarku bile su smeđe, što je bila uobičajena boja sve do pedesetih 20. vijeka kada je Pol Toni Hinkl, u potrazi za loptom koja bi bila uočljivija, u upotrebu uveo narandžastu loptu, koja je i danas standardna.
Vođenje ili odbacivanje lopte od podloge (enleski: dribling), nije bilo predviđeno prvim pravilima. Predviđeno je bilo samo dodavanje lopte između saigrača odbacivanjem lopte od podloge. Dodavanje lopte bio je prvi primjer kretanja lopte. Vođenje je postepeno našlo put do košarke i postao dozvoljen, međutm, nije se previše koristio zbog nepravilnog oblika tadašnjih lopti i njihovog nepravilnog odskoka. Tek je sredinom pedesetih vođenje postalo popularna metoda baratanja loptom, što je bilo uslovljeno poboljšanjem njenih svojstava za što je zaslužan Pol Toni Hinkl.
Košarka, netbol, odbojka i lakros jedini su sportovi s loptom izmišljeni od strane država Sjeverne Amerike. Druge igre poput bejzbola i kanadskog fudbala izmislili su Evropljani, Azijci ili Afrikanci.
Jamers Nejsmit i Senda Berenson su imali presudnu ulogu u nastanku univerzitetske košarke. Nejsmit je bio trener Univerziteta Kansasa šest godina prije prepuštanja mjesta treneru Fogu Alenu. Nejsmitov učenik Amos Alonso Stag predstavio je košarku Univerzitetu Chicago, dok je Adolf Rap, Nejsmitov student u Kansasu, ostvario izvrsne uspjehe sa Univerzitetom Kentakija. Univerzitet Californije i Škola Mis Hed su 1892. odigrale prvu žensku utakmicu između obrazovnih ustanova. Berensine brucoškinje su igrale protiv druge godine u prvoj ženskoj koledž utakmici na Smit koledžu 21. marta 1893. Iste godine su žene na koledžima Maunt Haliok i Sofi Njukom koledž (koji je trenirala Klara Gregori Ber) su počele da igraju košarku. Do 1895. košarka se proširla na koledžima i na druge savezne države SAD, uključujući Velesli, Vasar i Brin Maur. Prva međufakultetska utakmica za žene odigrana je 4. aprila 1896. između Stenforda i Berklija. Svaka ekipa se sastojala od devet igračica, a rezultat je bio 2-1 za Stenford. Nakon uspjeha ženske sveučilišne košarke došlo je do uspostave brojnih muških klubova. Koledži, uključujući Univerzitet Čikaga, Kolumbija univerzitet, Dartmut koledž, Univerzitet Minesote, Američku mornaričku akademiju, Univerzitet Jute i Univerzitet Jejl su 1901. počeli da organizuju utakmice muškaraca. 1910. godine, česte nepravde na košarkaškim utakmicama su navele tadašnjeg američkog predsjednika Teodora Ruzvelta da predloži formiranje izvršnog tijela. Na taj način nastao je Međuuniverzitetski savez (IIA).
Broj ekipa je rastao tokom 1920ih. Postojale su stotine muških ekipa u gradovima duž SAD, dok je organizacija bila na vrlo niskom nivou. Igrači su se stalno premještali iz klubova, a mjesta odigravanja utakmica bile su fabrike i zadimljene plesne dvorane. Ekipe poput Oridžinal Seltiksa i dva Afro-Američka tima New York Renaissance Fajv i (još uvijek postoje) Harlem Globtrotersi su igrali do 200 utakmica na svojim turnejama. Košarka kod žena bila je bolje organizovana. Kada je 1905. Nacionalni košarkaški savez SAD za žene objavio pravila, u njima se spominjao broj igrača koji je varirao od šest do devet i broj sudaca, kojih je obavezno moralo biti jedanaest. Međunarodna sportska federacija za žene uvrstila je 1924. godine košarku u svoje službene sportove. Amaterska atletska unija je organizovala prvo nacionalno prvenstvo u košarci za žene. Prvi najbolji ženski tim amaterske lige je izabran 1929. Ženska liga se proširila po cijeloj državi i proizvela je poznate sportiskinje kao što je Babe Didrikson iz Golden Sajklonusa i Ameriken Red Heds tim koji se takmičio protiv muških timova i to po muškim pravilima. Do 1938. godine žene su promijenile sistem, pa su počele igrati sa šest igračica na terenu od dvije polovine, a ne tri, kako se do tada igralo. Prvi nacionalni turnir za muškarce, Nacionalno pozivno prvenstvo (NIT), održano je u Njujorku 1938. godine.
Kockarski skandali
Univerziteska košarka raspadala se zbog kockarskih skandala koji su je potresali između 1948. i 1951. Na desetine igrača je optuživano za namještanje utakmica. Pošto je djelimično bila dovedena u vezu sa prevarama, NIT je ustupio mjesto NCAA.
Međunarodna košarkaška federacija (fr. Federation Internationale de Basketball Amateur) FIBA osnovana je 18. juna 1932. u Ženevi od predstavnika osam država: Argentine, Čehoslovačke, Grčke, Italije, Letonije, Portugala, Rumunije i Švajcarske. U to vrijeme, organizacija se brinula samo o amaterskim igračima.
Košarka je prvi put uvrštena na Ljetne olimpijske igre 1936, iako je demonstrativni turnir održan još 1904. Na ovim takmičenjima su uglavnom dominirale Sjedinjene Države, koje nisu osvojile samo četiri olimpijska turnira, a prvi poraz je bio u kontroverznoj finalnoj utakmici protiv Sovjetskog Saveza na Olimpijskim igrama 1972. u Minhenu. Prvo Svjetsko prvenstvo u košarci za muškarce je održano u Argentini. Tri godine kasnije, prvo Svjetsko prvenstvo u košarci za žene je održano u Čileu. Ženska košarka je uvrštena na Olimpijske igre 1976., sa timovima Brazila i Australije koje su bili najveći rivali Sjedinjenim Američkim Državama.
FIBA je 1989. odbacila razliku između amaterskih i profesionalnih košarkaša, a 1992. profesionalni igrači su prvi put igrali na Olimpijskim igrama. Dominacija SAD se nastavila sa predstavljanjem njihovog Tima snova. Međutim, sa razvojem košarke u drugim državama, ostali nacionalni timovi su počeli da pobjeđuju Sjedinjene Države. Tim koji se sastojao od isključivo NBA igrača je završio kao šesti na Svjetskom prvenstvu 2002. u Indijanopolisu iza Jugoslavije, Argentine, Njemačke, Novog Zelanda i Španije. Na Olimpijskim igrama 2004. u Atini, tim Sjedinjenih Država sastavljen od profesionalnih igrača je prvi poraz na Olimpijskim igrama, izgubivši od Portorika i Litvanije u utakmicama po grupi. Na kraju je ovaj tim osvojio bronzanu medalju, iza Argentine i Italije.
Košarkaški turniri se širom svijeta održavaju za dječake i djevojčice svih uzrasta. Globalna popularnost ovog sporta odražava se kroz nacionalnosti igrača koji igraju u NBA ligi.
Nezavisne/Informer.ba
